کتاب نخستین دیدار رضا شاه کبیر از ویرانه های تخت جمشید (قسمت یکم)
نویسنده: علی سامی (استاد دانشگاه پهلوی)
"اعلیحضرت رضا شاه کبیر هنگامی که در سال ۲۴۸۱ شاهنشاهی برابر با ۱۳۰۱ هجری خورشیدی سمت وزارت جنگ را بعهده داشتند ٬ برای پیشواز از احمد شاه قاجار٬ که از سفر اروپا از راه بوشهر و شیراز عازم تهران بود٬ در بین راه دیداری از ویرانه های تخت جمشید مینمایند. بطوریکه معمرین و شخصیتهای فارس که باستقبال معظم له که از تهران میامدند٬ شتافته بودند و در این دیدار افتخار خضور داشتند٬ گفته اند٬ رضا شاه کبیر از دیدار سنگ نگاره ها و مانده کاخها و تصور شکوه و فرّدیرین این پایتخت شرق باستان ٬ در شگفت میشود . ولی از عدم توجهی که نسبت بحفاظت و صیانت انجا معمول شده٬ سخت متاثر و مغموم میگردد٬ و شخصیت های آنروز فارس از قبیل ابراهیم قوام شیرازی و اسمعیل صوت الدوله قشقائی و غیره را سرزنش مینمایند٬ که در منطقه آنها نمی بایست نسبت به حفظ یک اثر مهم و بزرگ باستانی تا این حد بی قید و بی تفاوت باشند٬ و سفارش مینمایند که آنجا دیواری کشیده شود و مراقبت نمایند که چهارپایان و اشخاص نادان و بیکاره بیش از این به نقوش و اثار لطمه وارد نسازند .
در روی عکسی که از این دیدار گرفته شده بخط شادروان فرج اله بهرامی که در انزمان رئیس دبیرخانه و از ملازمان اعلیحضرت رضا شاه کبیر بوده این عبارت نوشته شده است:
«میفرمایند باید دیوار بکشند که زیاده بر این تخت جمشید را خراب نکنند . باید فکر اساسی برای اینجا کرد»
رضا شاه کبیر همیشه در یاد تخت جمشید بودند و اعتقاد داشتند که دیدار باقیمانده این آثار بزرگیهای ایران٬ باید از لحاظ ایجاد غرور ملی و میهن پرستی نصب العین هر فرد ایرانی٬ و سر مشق کوشش و کار مردم باشد.
روز ۲۵ آذر که به تخت سلطنت جلوس فرمودند آنروز را سلام عام میگرفتند و تعطیل عمومی بود. فرمان دادند تعطیلی را موقوف و سلام هم گرفته نشود. منطق شاهنشاه این بود که مملکت تشنه کار و فعالیت است٬ و باید حتی المقدور از تعطیل ها کاسته شود. بنابر این از ۲۵ آذر ۲۴۸۷ ش ( ۱۳۰۷ هجری) دیگر جشن جلوس رضا شاه کبیر بر اریکه شاهی گرفته نشد . اما روز مزبور بطور خصوصی٬ هیئت دولت و طبقات مختلف در قصر پهلوی شرفیاب شدند و رضا شاه کبیر در این پذیرائی نطق جامعی ایراد فرمودند که خلاص اش اینست :
«من تعطیل امروز را موقوف نموده و گفتم بجای اجرای مراسم سلام بکار های مملکت پرداخته شود . من مایلم هرچه ممکن است برای جامعه و مملکت خدمت انجام گیرد.
تاریخ گذشته ایران از مجد و عظمت ایران کهن حکایت میکند٬ و این عظمت را در خرابه های تخت جمشید میتوان یافت که عاری از مدح و ذم(بدگوئی) تاریخ نویسان است. زیرا عظت سلاطین قدیم ایران بچشم دیده میشود. من وقتی عمارت تخت جمشید را دیدم ٬ آن آثار بزرگ مرا تکان داد. فوق العاده متاثر شدم٬ ولی از طرفی خوشوقت شدم که سلاطین بزرگی در ایران حکومت کرده اند٬ که این آثار بزرگ را از خود بیادگار گذارده اند. غرور ملی و وطن پرستی باید نصب العین هر فرد ایرانی باشد. امروز روز سعی و عمل و جدیت است ٬ من میل دارم قدمهای بزرگی برای عظمت مملکت و خیر ملت انجام گیرد.»"..
کتاب نخستین دیدار رضا شاه کبیر از ویرانه های تخت جمشید (قسمت دوم)
نویسنده: علی سامی (استاد دانشگاه پهلوی، نویسنده، محقق و باستان***شناس و رییس مؤسسه باستانشناسی تخت جمشید بود. مرمت آرامگاه کورش بزرگ در سال ۱۳۵۰ خورشیدی به سرپرستی وی انجام شد)
"وضع تخت جمشید پیش از دوران سلطنت دودمان پهلوی
تخت جمشید تا پیش از سلطنت رضا شاه کبیر وضع بسیار نامتناسبی داشت٬ و چند ماهی از سال مسکن ایلات و عشایری بود که هنگام رفت و آمد به سردسیر و گرمسیر آنجا را توقف گاه خود قرار داده٬ و آرامگاه های شهریاران هخامنشی را آغل و جای گوسفندان نموده بودند ٬ و هنگام بیکاری هم از اینکه چشم سنگ نگاره ها را برای آزمایش تیراندازی خود ٬ هدف قرار دهند ٬ ابائی نداشته اند.
پیش از این٬ یعنی در سده های گذشته پس از اسلام هم وضع بهتری نداشته ٬ و پیوسته مورد بی مهری و بی توجهی ابناء زمان بود٬ و بشهادت نوشته های خاور شناسان و جهانگردان از سنگهای بنای تخت جمشید برای ساختمانهای روستاهای مجاور استفاده میشده ٬ و از شمال ستونها و تنه ستونها برای سنگهای آسیاب تا بند امیر برده میشد٬ و یکی دو تا از زیر ستونهایش در مسجد جامع عتیق شیراز ٬ در کنار خدایخانه(بنای وسط مسجد) گذارده شده بود٬ که تا چهل پنجاه سال پیش بنام «دیگ امام حسن» نامیده میشد.
بی مناسبت نیست که به چند جمله از یادداشتهای خاورشناسان که در همین موضوع است ٬ اشاره نماید:
سرتماس هربرت انگلیسی که در سالهای ۲۱۸۶٬- ۲۱۸۸ شاهنشاهی برابر با ۱۶۲۷ تا ۱۶۲۹ م . (عصر صفوی) مسافرتی بایران کرده ضمن توصیف تخت جمشید از اینکه آن بنای معظم بدست فراموشی سپرده شده٬ ابراز تآسف کرده مینویسد:
«جای بسی تآسف است که اهالی شیراز ٬ و روستائیان مرودشت و سایرین ارزشی برای تخت جمشید قائل نیستند و در نگاهداری آن نمی کوشند.»
پیرلوئی نویسنده شهیر فرانسوی در کتاب «بسوی اصفهان» نوشته است:
« آیا چه سری است که آنچه در روزگار پیشین شکوه و جلال داشته ٬ بعدها شوم و متروک مانده؟ چرا مردم این ناحیه حاصل خیز و مصفا ٬ این آسمان صاف راگذارده ٬ و از سکونت در آن گریزان هستند؟ چرا سابق تا آن ندازه شکوه و جلال در پرسپولیس جمع شده٬ و اکنون صحرائی بیش نیست؟
برای من چه اهمیتی دارد که حقایق مطلق تاریخی را بدانم ٬ برای من کافی است که بدانم این خرابه ها عظیمترین آثار زمان خود بوده مایل می باشم کمتر خراب شوند ٬ تا در برابر چشمانمان نوغ یک عصر و یا یک نژاد جلوه دهند »
آبرام والانتین ویلیامزجکسن (۱۸۶۲-۱۹۳۷ م) خاورشناس شهیر امریکائی در کتابی تحت عنوان «ایران در گذشته و حال»{۱} پس از شرح مفصل آثار تخت جمشید که در سال ۱۹۰۳(عصر قاجار) میلادی آنجا را دیده ٬ آرزوی روزهای درخشانی را برای ایران نموده و مینویسد :
«.... همه ویرانه های تخت جمشید ٬ شکوه و جلال تباه شده گذشته هستند ٬ اما چه کسی میداند؟ شاید از درون سایه های ایام گذشته از میان گرد و غبار قرون از یاد رفته ٬ از میان خاکستر های اتش سیمرغ ٬ و از میان ایران متلاشی و از متلاشی و از هم گسیخته ٬ کسی پیدا شود که دست توانایش شکوه شاهنشاهی گذشته ایران را بدان باز گرداند ٬ و بار دیگر صفحات تاریخ ایران را تابناک سازد ٬ و عظمتهای عهد پارتیان و شاهنشاهی ساسانیان را زنده سازد ٬ و بار دیگر مردم و سرزمین شیرو خورشید را به اوج اعتلا برساند .»
{۱} Persia past presents abrham valantine williams"
تصویر: تخت جمشید سال 1278 (عصر قاجار)
https://www.facebook.com/RezaShahPahlaviRdaShahPhlwy?hc_location=stream
