قلعه رودخان یا قلعه حسام نام قلعه ای تاریخی در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی شهر فومن در استان گیلان است. برخی از کارشناسان، ساخت قلعه را در دوران ساسانیان دانسته اند. این قلعه با ۲٫۶ هکتار مساحت بر فراز ارتفاعات روستای رودخان قرار دارد. دیوار قلعه ۱۵۰۰ متر طول دارد و در آن ۶۵ برج و بارو قرار گرفته شده است.
در دورهٔ سلجوقیان این قلعه تجدید بنا شده و از پایگاههای مبارزاتی اسماعیلیان بوده است. بر روی کتیبه سردر ورودی قلعه که اکنون در موزهٔ گنجینهٔ رشت نگهداری میشود٬ درج شده که این قلعه در سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری برای سلطان حسام الدین امیردباج بن امیر علاءالدین اسحق تجدید بنا شده است.
این قلعه در ارتفاعی بین ۶۶۵ تا ۷۱۵ متر از سطح دریا واقع شده و در کنار آن رودخانه ای با همین نام جاری است.///قلعه رودخان از دو بخش ارگ (محل زندگی حاکم و حرمسرای وی) و قورخانه (محل فعالیتهای نظامی و زندگی سربازان) تشکیل شده است. ارگ در قسمت غربی این بنا در دو طبقه واقع شده و جنس آن از آجر است. قراولخانه ها در قسمت شرقی در دو طبقه با نورگیرها و روزنه های متعدد بر اطراف مسلط است. چشمه ای نیز میان قلعه و گودترین محل آن وجود دارد.
بخش شرقی قلعه شامل دوازده ورودی، زندان، در اضطراری، حمام و آبریزگاه است. بخش غربی دوازده ورودی دارد، چشمه، حوض، آب انبار، سردخانه، حمام، آبریزگاه شاه نشین و چند واحد مسکونی که با برج و بارو محصور شده اند، دیگر بناهای این بخش را تشکیل میدهند. ۴۰ برج دیده بانی دور تا دور قلعه را احاطه کرده که اتاقهای هشت ضلعی آن با طاقهای گنبدی پوشانده شده است. دور تا دور دیوارها و برج ها روزنه هایی شیب دار دیده میشود که برای ریختن مواد مذاب و تیراندازی تعبیه شده اند.
لازم به ذکر است که در طول تاریخ قلعه، هیچگاه دشمنی به آن نفوذ نکرده و نتوانسته آن را فتح کند.///چون این قلعهٔ تاریخی در کنار رودخانه ای بنا شده، به نام قلعهٔ رودخان خوانده میشود. واژهٔ «رودخان» در حقیقت مخفف «رودخانه» است. این قلعه در دورانهای تاریخی به نامهای «قلعهٔ هزارپله»، «حسامی»، «سکسار»، «سگسار» و «سگسال» نیز خوانده شده است.
*****
پیشینه تاریخی فومن
نظر به محدود بودن اسناد و مدارک مکتوب در خصوص پیشینه تاریخی فومن، هیچ گونه اطلاع جامعی پیش از دوره ی ساسانیان در دست نیست، اما با توجه به نوشته های مورخان، گیل بن گیلان شاه (گیل باره) که از اخلاف ساسانیان در زمان یزد گرد سوم ساسانی بود و در فومن حکومت می کرد، توانسته بود طبرستان و گرگان را ضمیمه ولایت خویش نماید.
از این به بعد تا سال 558 هـ . ق هیچ گونه اطلاعی از فرمان روایان فومن در دست نیست، اما پس از آن، غرب گیلان(بیه پس) به مرکزیت فومن تحت سلطه خاندان اسحقی که خود را از تبار اشکانیان می دانستند درآمد، در نقطه مقابل آن، شرق گیلان (بیه پیش) به مرکزیت لاهیجان قرار داشت. تاریخ گیلان از قرن 7 الی 11 هـ . ق متأثر از جنگ های بین این دو ناحیه (دو حکومت) است.
از اوایل دوره ی صفویه تا زمان پادشاهی شاه عباس اول، گیلان دارای حکومت های مستقل و کوچک بود، اما در زمان شاه اسماعیل و در پی اختلافات شدید حکومت های بیه پس و بیه پیش، شاه اسماعیل عزم لشکر کشی به گیلان نمود تا این سرزمین را به سلطه خویش درآورد ولی به علت آغاز جنگ با سلطان سلیم عثمانی نقشه خود را به تعویق انداخت. از این پس گیلان با حکم رانان محلی اما تحت سلطه حکومت مرکزی اداره می گردید که یکی از معروف ترین آن ها حسام الدین دباج اسحاقی بوده است. فومن تا سال 980 قمری مرکز تمام ناحیه بیه پس گیلان بود در این سال جمشید سلطان مرکز حکومت خود را به رشت انتقال داده و در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه هنگامی که حاجی محمدخان و اطرافیانش به رشت منتقل شدند، فومن اهمیت خود را از دست داد.
۱۵:۰۷
